مقاله شناسائی عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی پروژه هایRFID

شناسائی عوامل کلیدی موفقیت (CSFs) در پیاده سازی پروژه هایRFID در ایران؛

 مطالعه موردی: کارت هوشمند سوخت

Identification the Critical Success Factors (CSFs) for the Implementation of RFID Projects in Iran;

"Case Study: Smart Fuel Card”

علی عظیمی(1) ، دکتر فریبرز سبحان منش(2)

1- کارشناس شرکت صا ایران(شیراز)- کارشناس ارشد مهندسیIT دانشگاه شیراز

2- دانشیار دانشگاه شیراز - دکترای مهندسی برق مخابرات از دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا

واژه­ های کلیدی

RFID -عوامل کلیدی موفقیت- Critical Success Factors - فناوری اطلاعات- کارت هوشمند سوخت - متدولوژی Rockart

چکیده                                                                                   

بر اساس ماهیت فناوری اطلاعات  (IT)و با توجه به تجارب بدست آمده از اجرای پروژه های با محوریت فناوری های پیشرفته در بنگاههای اقتصادی و شرکتها در دهه گذشته میلادی، پیاده سازی موفق اینگونه پروژه ها مستلزم شناسائی و توجه دقیق به "عوامل کلیدی موفقیت" یا   (SCFs) Critical Success Factors می باشد. طراحی و اجرای پروژه های مبتنی بر فناوری RFID نیز نیازمند شناسائی و توجه به این گونه عوامل بخصوص در هنگام تدوین استراتژی های مربوطه توسط مدیران سازمانها و بنگاهها می باشد.

شناسائی این عوامل که می توانند گستره وسیعی اعم از: فاکتورهای تکنولوژیکی، سرمایه ای، تولیدی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قانونی و... را در برگیرند، با روشهای مختلف میسر میباشد. در این تحقیق با استفاده از مدل موسوم به متدولوژی Rockart و تقسیم بندی عوامل تاثیر گذار به پنج گروه متاثر از: محیط، صنعت، مدیریت، استراتژی رقابتی و عوامل موقتی؛ عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی و اجرای موفقیت آمیز پروژه های RFID در ایران شناسائی و  پیشنهاد میگردند. بطوریکه شیوه شناسائی و نتایج حاصله در نهایت بعنوان یک نقشه راهنما(Road Map) مناسب،کلیه مدیران پروژه -در سازمانهای ایرانی- را در کاربرد و پیاده سازی فناوریRFID یاری رساند.

از سوی دیگر با اجرایی شدن طرح سهمیه بندی بنزین با استفاده از کارت هوشمند سوخت، بمنظور به حداقل رساندن مشکلات و چالشهای موجود، بررسی بکارگیری فناوریRFID در دستور کار مبادی ذیربط قرار گرفته و در دانشگاه شیراز در دست مطالعه می باشد و بخشی از آن طی تحقیق مربوطه توسط نگارندگان این مقاله صورت می پذیرد. در این مقاله روش شناسائی عوامل کلیدی موفقیت در بکارگیری فناوری RFID در کارت هوشمند سوخت معرفی میگردد.

مقدمه

Swass در1991 اعلام نمود: "تحولات الکترونیکی باعث تغییرات چشمگیری در تعریف شرکتها و نحوه عملکرد و رقابت آنها می گردد]12[". امروزه بسیاری از شرکتهای جهان بمنظور جوابگوئی به رقابتهای موجود در بازار به استفاده از فناوری های نوآورانه پرداخته اند. یکی از این فناوری های نوین "شناسایی بوسیله امواج رادیویی"[1] می باشد.

این فناوری با هدف دریافت اطلاعات مورد نظر از یک شی‌ء در حال حرکت یا ایستا بوسیله دستگا‌ه‌های مخصوص مورد استفاده قرار می گیرد. این اطلاعات می‌تواند در مورد هویت یک موجودی، محل استقرار وی و یا تمامی اطلاعات مربوط به آن باشد. پیشینه فناوریRFID  به جنگ جهانی دوم برمیگردد و امروزه کاربرد آن در زمینه های مختلف رو به گسترش می باشد. بطوریکه صاحب نظران حوزه IT از آن بعنوان انقلاب دوم پس از اینترنت نام می برند]5[.

در این سیستم، قرائتگر  و برچسب بمنظور تبادل اطلاعات از پیش ذخیره شده در برچسب، امواج الکترومغناطیسی را با یکدیگر تبادل می نمایند. سپس این اطلاعات در پایگاه داده ذخیره شده و در صورت لزوم بسته به کاربرد مورد نظر بر روی شبکه داخلی یا خارجی سازمان (وب) انتقال یافته و به وسیله نرم افزارهای مربوطه پردازش می شوند.

مطابق شکل شماره یک (زیر) اجزای اصلی سیستم RFID شامل: برچسب[2] (آنتن+ تراشه)، قرائتگر[3]، اطلاعات ذخیره شده در برچسب‌ها بصورت سیستم کدینگ[4] ،  پایگاه داده[5]  وسایر اجزا می باشد]5[.

شکل شماره یک - اجزای اصلی یک نمونه سیستم RFIDکه به منظور انتقال اطلاعات بر روی اینترنت بکار برده میشود.

بطور کلی در یک نظر اجمالی، مزایایی بکارگیری فناوری RFID را می توان بشرح ذیل نام برد ]9و5[:

• دقت بالاتر و سرعت بیشتر شناسائی نسبت به سیستمهای دیگر،
• انعطاف پذیری،
• کاهش تلفات ناشی از کاهش استفاده از نیروی انسانی و خطای انسانی،
• امکان خواندن و نوشتن برچسبها بدون نیاز به دید مستقیم برچسب (بر خلاف بارکد)،
• امکان شناسایی منحصر بفرد هر محصول،
• امکان ردیابی در هر لحظه و موقعیت سنجی توسط اتصال به ماهواره و عملکرد از طریق سیستم تعیین موقعیت جهانیGPS)[6])،
• اتوماسیون کامل،
• قابلیت نصب حسگرها به برچسبهای نوع فعال، غیر فعال و یا برد کوتاه، برد بلند بر اساس کاربرد،

همزمان با توسعه فناوری های جدید، سازماندهی و مدیریت بکارگیری این فناوری ها بمنظور تضمین موفقیت و جلوگیری از شکست نیز از اهمیت زیادی برخوردار گردیده است. کسب موفقیت و تضمین برگشت سرمایه گذاریROI)[7]) در پروژه های بکارگیری فناوری های نو نیازمند انعطاف پذیری، مدیریت دانش وبرنامه ریزی استراتژیک است و با تبعیت از مدلهای مدیریت سنتی میسر نمی گردد ]14 [.

بر این اساس و با توجه به تجارب بدست آمده از اجرای پروژه های مربوط به پیاده سازی و کاربرد فناوری های نو در کشورهای توسعه یافته و در طی دهه گذشته میلادی، پیاده سازی موفق اینگونه پروژه ها مستلزم شناسائی و توجه دقیق به "عوامل کلیدی موفقیت"[8]  می باشد. طراحی و اجرای پروژه های مبتنی بر فناوری RFID نیز نیازمند شناسائی و توجه به این گونه عوامل بخصوص درهنگام تدوین استراتژی های مربوطه توسط مدیران سازمانها و بنگاهها می باشد]8[. از آنجائیکه عمده این مطالعات در غرب و کشورهای توسعه یافته انجام گردیده است، لزوم  مطالعه و بررسی مجدد عوامل تاثیر گذار بر موفقیت پروژه های پیاده سازی این نوع فناوری های نو در ایران همواره وجود دارد.

آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد، معرفی روش و متدولوژی شناسائی، همچنین عوامل کلیدی موفقیت در بکارگیری فناوریRFID در پروژه کارت هوشمند سوخت است که بخشی از تحقیق وسیعتر مربوط به نگارندگان این مقاله در دانشگاه شیراز (در دست انجام) را در بر میگیرد.

 عوامل کلیدی موفقیت (Critical Success Factors: SCFs)

تعریف

عوامل کلیدی موفقیت در برگیرنده فعالیتهای ضروری هستند که باید بخوبی شکل داده شوند تا بتوان به ماموریت[9] و اهداف[10]  بخوبی دست یافت. موارد خیلی مهمی می توانند در هنگام اجرای پروژه های با محوریت فناوری مورد توجه قرار گیرند. اینها ضمن ایجاد تمرکز بر ضروریات واقعی موجب میگردند تا هماهنگی و هارمونی اعضای تیم در حفظ جهت و مسیر حرکت بسوی اهداف تعریف شده، میسر گردد. با تعیین این عوامل کلیدی، مرجع مناسبی برای کمک به حفظ مسیر و اطمینان از موفقیت و حتی اندازه گیری عوامل موفقیت در کسب وکار یا پروژه ایجاد میشود که کمک می کند تا تمام آن چیزهائی که مهم هستند بخوبی شناسائی گردند]10 [.

ایده اولیه بوسیله D. Ronald Daniel در بولتنBusiness  Harvard و در دهه 1960 طرح گردید. سپس این مفهوم بطور موثری در دهه 1980 توسط John F. Rockart مدرس و استاد فناوری اطلاعات بخش مدیریت در دانشگاهMIT ایالات متحده امریکا بسط داده شد.  بر اساس تعریف وی: "عوامل کلیدی موفقیت اشاره به حوزه های محدودی در هر پروژه یا کسب و کار دارد که چنانچه به نتایج مطلوب منجر شوند، مزیت و کارائی رقابتی مناسبی را برای سازمان تضمین خواهند نمود"]1 [.

همچنین دیگر تعاریف بعمل آمده و مورد نظر – به انتخاب نگارندگان  این مقاله- عبارتند از]13 [:

- عوامل کلیدی موفقیت، آن دسته از اجزا تشکیل دهنده استراتژی هستند که سازمان باید در آنها برتری داشته باشدتا مزیت رقابتی بدست آورد. (Johnson and Scholes, 1999)

- عوامل کلیدی موفقیت دسته مواردی هستند که باید بخوبی به سرانجام برسند.آنها عواملی هستند که مدیران برای دستیابی به موفقیت باید همیشه آنها را تحت نظر داشته باشند. (Robson, 1997)   

- ..... تعداد محدودی از شاخص های کلیدی که چنانچه از پیشرفت مطلوب برخوردار شوند، سازمان موفقیت را در مسیر بهبود کیفیت درک میکند.  (Bendell et al. ,1998)

با بررسی تحقیقات بعمل آمده مشخص میگردد که عوامل کلیدی موفقیت بطور خاص به ماموریت و اهداف استراتژیک پروژه وابسته اند]4[. درحالیکه ماموریت و اهداف بر روی منظور و مقصود کلی و آنچه که باید نهایتاحاصل شود تمرکز دارند، عوامل کلیدی موفقیت بر روی مهمترین حوزه ها تمرکز دارند و به آنچه که باید بدست آید و چگونگی بدست آمدن آن می پردازند. همچنین هرچند محدودیت خاصی وجود ندارد اما مفید است که تعداد این عوامل محدود به ضروریات قطعی شود. این امرکمک می کند تا تمرکز و اثربخشی این عوامل در ارائه سمت و سوی[11] صحیح و اولویت بندی نسبت به سایر عناصر تشکیل دهنده استراتژی پروژه حفظ گردد.]2و11 [.

پس از آنکه پیاده سازی برخی پروژه های فناوری اطلاعات در غرب با مشکلاتی چند-حتی منجر به شکست - مواجه گردید، عوامل موثر در پیشگیری و عوامل کلیدی موفقیت مورد توجه قرار گرفت. مشخص گردید که این شکست ها غالبا به دلیل عدم توجه کافی به نقاط کلید موفقیت و شناسائی مشکلات ریشه ای در هنگام برنامه ریزی استراتژیک سازمانها و یا پروژه ها هستند]7[.

شکل شماره دو بطور شماتیک بیانگر ارتباط عوامل کلیدی موفقیت با ماموریت و اهداف استراتژیک معین شده در پروژه پیاده سازی فناوریRFID می باشد.

شکل شماره شماره دو - ارتباط عوامل کلیدی موفقیت با ماموریت و اهداف استراتژیک در پیاده سازی فناوریRFID

بررسی نقش عوامل کلیدی در موفقیت پروژه های پیاده سازی RFID

امروزه سازمانها به کاربرد فناوری RFIDصرفا بعنوان ابزاری برای تسهیل فرایندها و اتوماسیون فعالیتها نمی نگرند بلکه در بسیاری موارد، کاربرد فناوریRFID در سیستمهای اطلاعاتی سازمانها نقش استراتژیک به خود گرفته و سازمانها سعی می کنند از آن برای تحقق اهداف استراتژی های تجاری و بدست آوردن مزیت رقابتی در برابر رقبا استفاده کنند. به بیان دیگر به منظور حفظ بقا در بازار مجبور به موفقیت در بکارگیری این فناوری می باشند]3و9 [.

از اینرو بعقیده تهیه کنندگان این مقاله، مباحث مربوط به موفقیت در پروژه های پیاده سازی فناوری RFID صرفا یک بحث تکنیکی و فنی نبوده، بلکه متاثر از مکانیزم ها و عوامل مختلفی است که مدیران پروژه و متخصصان فنی مجبور به مواجه با آنها می باشند. فرایند پیاده سازی سیستمهای اطلاعاتی مبتنی برRFID پیچیده تر از آن است که بتوان تنها با دیدگاه تکنولوژیک آن را اداره کرد ]5 [.

بر اساس بررسی و مطالعات انجام شده توسط ما، دلیل شکست برخی پروژه های پیاده سازی فناوری های نو، نادیده گرفتن موارد کلیدی زیر بوده است:

- یکی از دلایل برخواسته از تجارب قبلی آن است که پیاده سازی فناوری های نو می تواند به ایجاد تغییراتی در ساختار و عملکرد سازمانها منجر شده و از این رو  با مقاومت افراد مواجه میشود. برای کاهش مقاومت باید مدیریت تغییر مد نظر قرار گیرد. البته مدیریت تغییر خود شامل مباحث متفاوتی مانند مثل تغییر در فرهنگ سازمانی، تغییر در جریان های کاری، مهندسی مجدد فرایندها می باشد]14 [.

- منابع پروژه ها و سازمانها محدود است و سرمایه گذاری در زمینه پیاده سازیRFID بسیار پر هزینه است. تخصیص منابع از وظایف اصلی مدیران است و بسیار مهم است که مدیریت بطور هدفمند عمل تخصیص منابع را انجام دهد. برای این منظور ضروری است این مدیران از پتانسیل ها و محدودیتهای زیر ساخت لازم برای پیاده سازی فناوری RFID، فعالیتهای رقبا و پتانسیل های فناوری های نوظهور موثر مطلع باشند. با وجود این دانشها ایشان بهتر می توانند منابع حاصله از سرمایه گذاری مورد نیاز را ارزیابی کنند و انتظارات واقع بینانه تری نسبت به آنچه در پی اجرای این فناوری بدست می آید ایجاد نمایند.]5[.

- براساس یافته های(2000) Philips، تعارض میان مدیریت ارشد(CIO[12]) و تیم اجرائی پروژه یاCEO [13] ، از جمله عوامل شکست در پروژه های فناوری اطلاعات می باشد. این اختلاف می تواند ناشی از تفاوت در نوع نگرش به فناوری باشد]14 [.

بنابراین لازم است مدیران ارشد از آگاهی لازم در زمینه بکارگیری RFID و نیازمندی های آن برخوردار باشند و از طرفی مدیران پروژه RFID نیز باید بخوبی اهداف تجاری مورد انتظار مدیریت ارشد را از بکارگیری این فناوری درک کنند تا بموقع بتوانند فرصتها و تهدیدات را شناسائی کنند. ]9 [.

- هماهنگی عامل کلیدی موفقیت برای همه پروژه ها میباشد. برای دستیابی مناسب به اهداف ضروری است هماهنگی لازم بین تیم پروژه و  در تمام سطوح سازمان با تیم پروژه ایجاد شود و به یک چارچوب مشترک دست یافته شود. این امر موجب می شود تا علاوه بر ثبات درونی، در خروجی های ناشی از پیاده سازی RFID اعتبار  مناسب ایجاد گردد.

- دو محقق بنام های Teo &King (1996) نشان دادند که دانش تجاری مدیر سیستم های اطلاعاتی عامل کلیدی در تسهیل برنامه ریزی تجاری است. بطوریکه حتی در بسیاری موارد دانش اقتصادی مدیر پروژه مهم تر از دانش مدیریت ارشد درباره فناوری است. این امر نشان دهنده این واقعیت است که مدیر پروژه پیاده سازی RFID نباید تنها بر جنبه تکنیکی پروژه تمرکز و مهارت داشته، بلکه از تسلط کافی بر طرح کسب وکار  مربوطه برخوردار باشد ]14 [.

- عدم ارتباط برنامه ریزی شده میان راه حل های مبتنی بر فناوری های نو و عملیات درون سازمانی[14] موجب میشود تا در عمل اطلاعات بدست آمده از امکان استفاده و پردازش مناسب برخوردار نگردیده و نتیجه مورد نظر حاصل نشود.

- محدودیتهای زیرساختی و عدم بلوغ سازمان در استفاده از فناوری موجب میشود تا عملا سرمایه گذاری انجام شده بدون توجه به مشکلات ریشه ای سازمان بدون استفاده بماند. از اینرو ضمن لزوم توجه به زیرساخت و سطح بلوغ سازمان در استفاده از فناوری، نیاز است تا در صورت امکان، پروژه راهنمای اولیه موسوم به Pilot Project پیش بینی و صورت پذیرد تا ضمن آموزش مهارتهای لازم به افراد درگیر، قبل از صرف هزینه های سنگین، مشکلات و نیازمندیها بطور دقیقتری تعیین گردند.]5 [.

متدولوژی تعیین عوامل کلیدی موفقیت در پروژه پیاده سازی فناوری RFID

همانگونه که در قسمتهای پیشین آورده شد، هدف از انجام این تحقیق کمک به مدیران ایرانی است که به منظور بهبود عملکرد و دستیابی به اهداف تجاری سازمان خود نسبت به پیاده سازی فناوری RFID اقدام می نمایند تا بتوانند بطور صحیح عمل نموده و ضمن افزایش شانس موفقیت، ریسک شکست پروژه خود را کاهش دهند.

طی مرور نتایج تحقیقات در دسترس که در این زمینه بعمل آمد، تصویری از عوامل کلیدی موفقیت برای ما فراهم گردید و این نتیجه حاصل شد که عوامل کلیدی از زوایای مختلف میتوانند مورد توجه قرار گرفته و از اینرو می توانند گوناگون باشند. از اینرو تمرکز تحقیقات بر اساس شناسائی عوامل کلیدی موفقیت از دو منظر مختلف: 1- مدیران پروژه و 2- کارشناسان فنی قرار داده شد.

همچنین از آنجائیکه یافته های ارائه شده مربوط به محیط هائی است که شرایط آنها با شرایط موجود برای سازمانهای ایرانی از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... متفاوت است، تصمیم گرفته شد تا این یافته ها در محیط ایران نیز محک زده شوند تا علاوه بر امتحان درستی این عوامل، به یافته های جدید متناسب با محیط ایران دست یابی حاصل گردد. اعتقاد نگارندگان این مقاله بر آن است که توجه به این واقعیات، موجب اجرای بهتر تحقیق و واقعی تر شدن نتایج میگردد و بر این اساس، عوامل کلیدی موفقیت واقعی در پیاده سازی و اجرای یک سیستم اطلاعاتی مبتنی بر فناوری RFID-متناسب با سازمانهای ایرانی- شناسائی و پیشنهاد میگردد.

با بررسی و مطالعه تحقیقات اخیر (طی سالهای 2002 تا 2007) مشخص گردید که امروزه از متدولوژی ارائه شده توسط پروفسور Rockart، بطور گسترده ای در برنامه ریزی استراتژیک پروژه ها - در حوزه فناوری اطلاعات و تکنولوژی - جهت شناسائی عوامل کلیدی موفقیت استفاده میگردد تا به کسب و کارهای در حال رشد به منظور دستیابی به موفقیت کمک کند. در واقع این روش یک نوع متدلوژی کلی- به- جزئی[15]  بشمار می آید و ابزار مناسبی برای طبقه بندی عوامل کلیدی موفقیت نیز بشمار می رود]13[.

هرچند برای شناسائی عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی فناوری میتوان از روشهای مختلفی سود جست، اما در این تحقیق با توجه به ویژگیهای متدولوژی پروفسور Rockart موسوم به روش"Rockart's CSFs analysis process"  از آن با هدف شناسائی عوامل اصلی که در تحقق اهداف مربوط به پیاده سازی سیستم اطلاعاتی مبتنی بر RFID بطور موفق و کارا موثر می باشند، استفاده میگردد.

در متدولوژی Rockart، تقسیم بندی عوامل موثر بر موفقیت (یا شکست)، بر اساس 5 مرجع اصلی شامل: موقتی[16] ، مدیریتی[17] ، محیطی[18]  صنعت[19]  و موقعیت و استراتژی رقابتی[20] صورت میگیرد.

عوامل موقتی مربوط به جریانات و اتفاقات ناپایدار و گذرا هستند که در مقطع زمانی خاص می توانند تاثیرگذار باشند. عوامل مدیریتی عمدتا از نیروهای داخلی سازمان، موانع مخصوص، چالشها، جهت ها و تاثیراتی که تعیین کننده هستند نشات میگیرند. عوامل منتج از صنعت به خصوصیات ویژه هر صنعت و فناوری خاص مربوط شده، اینها عواملی هستند که موجب میشوند تا فناوری و یا صنعتدر عرصه رقابت پایدار باقی بماند. عوامل محیطی از اثرات عمده محیط نشات می گیرند: مانند شرایط اقتصادی، پیشرفتهای تکنولوژیکی و غیره که تا حد زیادی خارج از اراده ما می باشند. فاکتورهای مربوط به استراتژی رقابتی موجب میشوند تا موقعیت صنعت یا فناوری در بازار از طریق حصول کیفیت برتر یا هزینه کمتر تثبیت و یا رشد کند]1 [.

شکل  شماره سه نحوه ارتباط مراجع اصلی، در متدولوژی مورد استفاده در این تحقیق را نشان می دهد.

شکل شماره سه- مراجع اصلی استخراج CSFs در متدولوژی مورد استفاده در تحقیق

از سوی دیگر با بررسی های بعمل آمده مشخص گردید که برای امکان استخراج عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی فناوری    (من جمله RFID)، نیاز به وجود برنامه ریزی استراتژیک میباشد و بایستی این عمل در خلال آن صورت گیرد. لذا به منظور ارائه یک نقشه راهنما، مراحل زیر - بطورکلی- قابل ذکر می باشند.]4 [:

·  مرحله اول- تعیین چشم انداز [21] ، تعیین ماموریت[22] ، تهیه و توسعه اهداف کلی و استراتژیک،

·  مرحله دوم- برای هرکدام از اهداف استراتژیک بطور جداگانه این سئوال طرح میشود که:" کدام فعالیت ضروری است تا این هدف بدست آید؟" در واقع با پاسخ به این سئوال کاندیداهای مربوطه تعیین میشوند. برای دستیابی به این عوامل از متدولوژی توضیح داده شده بعنوان نقشه راهنما [23] استفاده می گردد.

·  مرحله سوم- ارزیابی لیست کاندیداهای تعیین شده بمنظور یافتن عوامل ضروری و قطعی برای حصول موفقیت،

·  مرحله چهارم- تعیین اینکه هر عامل کلیدی چگونه نظارت[24] و اندازه گیری شود.

·  مرحله پنجم - بررسی نحوه ارتباط و کنترل هر عامل با دیگر عوامل و عناصر تشکیل دهنده استراتژی پروژه ،

·  مرحله ششم- نگهداری، نظارت و ارزیابی مستمر عوامل کلیدی موفقیت برای اطمینان از اینکه سوی و سمت حرکت به سمت اهداف استراتژیک حفظ میشود. با تعریف و ارتباط با این عوامل کلیدی میتوان اطمینان حاصل نمود که پروژه بخوبی بر روی اهداف تمرکز یافته است و از اتلاف تلاشها و منابع بر روی حوزه های کم اهمیت تر جلوگیری میشود.

شکل شماره چهار بطور شماتیک توالی و ارتباط این مراحل را با یکدیگر نشان می دهد.

شکل شماره چهار– توالی مراحل استخراج CSFs در متدولوژی مورد استفاده در تحقیق

نتایج حاصله از آنالیز CSFs مورد نظر عبارتند از :

1- تعیین چشم انداز و ماموریت ،

2- تعیین و طبقه بندی اهداف ،

3- طبقه بندی نیازمندیها ،

4- تهیه فهرست مشکلات.

نتایجی که بدست می آیند بیانگر نیازهای واقعی پروژه در پیاده سازی فناوری RFID -بطور کامل و روشن- می باشد. همچنین این آنالیز موجب امکان اندازه گیری موفقیت و طبقه بندی اهداف در یک شیوه قابل لمس می گردد]10 [.

مطالعه موردی: کارت هوشمند سوخت

نیاز به تعریف پروژه

از جمله اقدامات مهم دولت درعرصه اقتصادی، مدیریت مصرف سوخت و اجرای سهمیه بندی بنزین با بکارگیری کارت سوخت بوده است. کاهش مصرف بی رویه سوخت، ایجاد سیستم نوین مدیریت توزیع، کاهش ترافیک، کم کردن میزان آلودگی های زیست محیطی، ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، ایجاد بانک اطلاعاتی مصرف سوخت، حذف پول نقد و ایجاد کیف پول الکترونیکی و ... جزو اهداف عمده و اعلام شده در این طرح بوده است. اما در عین حال بکارگیری کارت سوخت مشکلات جدید و خاصی را فراروی سازمانهای درگیر و مردم قرار داده است که در زیر به اختصار به آنها اشاره می شود:

• استفاده ازسهمیه کارت خودروی دیگران بویژه ناوگان حمل و نقل عمومی،
• خرید و فروش کارتهای سوخت،
• مفقود شدن، سرقت یا جا ماندن کارت سوخت در پمپ،
• معطلی و هزینه صدور کارت المثنی،
• امکان سوختن کارت و صدمه دیدن فیزیکی،
• انگیزه بروز تخلف و تبانی در سیستم حمل و نقل عمومی،
• بروز مشکلات اجتماعی و ایجاد فشار کاری مضاعف برای نیروی انتظامی، دادگستری و....

از آنجائیکه منشا بسیاری از این مشکلات عدم امکان شناسایی اتوماتیک خودروها میباشد، با بکارگیری فناوری شناسایی بوسیله امواج رادیویی (Radio Frequency Identification: RFID) بخش عمده ای از آنها قابل برطرف شدن می باشند. بطوریکه با مجهز شدن هر خودرو به یک برچسب حاوی اطلاعات لازم، شناسایی خودرو بصورت اتوماتیک در محل جایگاه یا هر مکان دیگر (مانند ایستگاه ایست و بازرسی) صورت میگیرد. دامنه مسئله تجهیز حدود 8 میلیون خودرو و چهارمیلیون موتورسیکلت با قابلیت شناسائی اتوماتیک هویت برای دریافت سهمیه سوخت میباشد.

نتایج اصلی:

- عدم امکان واگذاری و یا خرید و فروش کارت سوخت،

- جمع آوری اطلاعات واقعی به تفکیک برای هر خودرو مانند: مصرف سوخت ویا تعیین درجه حرارت زمان سوخت گیری، 

- حذف امکان سرقت کارت سوخت،

- قابلیت تحویل متفاوت سهمیه سوخت بر اساس کاربرهای مختلف (عمومی-دولتی- نظامی و ...)،

- قابلیت واریز یارانه سوخت به کارتهای هوشمند در جهت هدفمند کردن یارانه ها،

-  عدم امکان دستکاری و یا تعویض برچسب خودرو، بمنظورعدم شناسایی آن ،

- امکان استفاده بصورت غیر تماسی[25].

نتایج فرعی :

- با اجرای این طرح، سایر ارگانهای دولتی و انتظامی می توانند از سیستمهایی مکانیزه شناسایی در حوزه عملکرد خود استفاده نمایند

(مانند: امکان کنترل سیار درایستگاههای بازرسی در مورد خودروهای سرقتی)،

- توانایی تهیه گزارشات دیگر اعم از تخلفات رانندگی و... ،

- امکان تلفیق آن با فناوری های دیگر مانند GPS و..... ،

- شناسائی دقیق خودروها در هر منطقه جغرافیائی و امکان ردگیری حرکت آنها ،

- امکان ادغام کارت سوخت با کارت خودرو،

- ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق از مشخصات وسایل نقلیه،

- امکان انجام آنالیزهای آماری و قابل استناد جهت فرآیند تصمیم سازی کلان در زمینه های مرتبط.

روش انجام کار

همانگونه که اشاره گردید امکان توجه به عوامل کلیدی موفقیت از زوایای مختلف وجود داشته و بنابراین می توانند گوناگون باشند. از اینرو به منظور بدست آوردن یک دیدگاه فراگیر و کلی نگرتر (360 درجه) تمرکز تحقیقات بر اساس شناسائی عوامل کلیدی موفقیت از دو منظر مختلف: 1- مدیران پروژه و 2- کارشناسان فنی قرار داده شد.

بر اساس بررسی مطالعه پروژه های مشابه (عمدتا در غرب) و همچنین مطالعات پیشین، 11 عامل کلیدی بر اساس دیدگاه مدیریت پروژه و 9 عامل مهم از منظر متخصصان فنی- با استفاده از متدولوژی مورد اشاره- استخراج گردیدند که می توانستند در موفقیت اجرای پروژه بطور موثری تاثیر گذار باشند. سپس این عوامل به 83 نفر از مدیران و کارشناسان فنی شناسائی شده در ایران که در زمینه پیاده سازی و اجرای فناوری RFID آشنائی داشته یا دارای تجربه عملی بودند از طریق پست الکترونیک، نمابر و یا تحویل حضوری ارسال گردید و از آنها خواسته شد تا براساس پرسشنامه (باز) همراه، اعلام نظر نمایند. همچنین در موارد لزوم، از روش مصاحبه حضوری یا تلفنی جهت تکمیل نظرات و رفع نقاط ابهام و ارائه و یا اخذ توضیحات کافی استفاده میگردد. (این تحقیق در حال حاضر ادامه دارد)

عوامل مهم معرفی و پیشنهاد شده اولیه براساس دیدگاه "مدیریت پروژه و مدیریت اجرائی CEO))"، عبارت اند از :

1. حمایت مدیریت ارشد،
2. مدیریت تغییر، مهندسی مجدد،
3. پروژه راهنمای اولیه [26]،
4. تعریف کامل ارتباط شفاف خروجی های سیستم اطلاعاتی مبتنی برRFID با سیستم های درون سازمانی[27] ،
5. مدیریت و تیم پروژه باکفایت،
6. مدیریت هزینه و برگشت سرمایه (ROI)،
7. دانش و ارتباط مستحکم با استراتژی یا طرح کسب وکار[28]،
8. محدودیت های ناشی از پیچیدگی فنی،
9. هماهنگی و ارتباطات موثر،
10. وجود سیستمهای ارزیابی، کنترل و نظارت،
11. پیش بینی سیستمهای رفع مشکل

در این نظر خواهی تاکنون پروژه راهنمای اولیه، پیش بینی سیستم رفع مشکل، وجود سیستم ارزیابی کنترل  نظارت و مدیریت پروژه قوی مهمترین عوامل کلیدی شناخته شده، ضمنا تحریم ایران نیز از سوی ایشان مورد اشاره قرار گرفته است.

همچنین موارد کلیدی معرفی و پیشنهاد شده اولیه بر اساس نظر" کارشناسان فنی" عبارت اند از :

1. هماهنگ سازی[29] آنتن های قرائت گر،
2. مدیریت اطلاعات[30]،
3. تهیه و تامین تجهیزات (سخت افزار و نرم افزار)،
4. انتخاب نوع برچسب
5. ، موقعیت نصب برچسب،
6. امنیت و بازیابی اطلاعات
7. فرکانس مورد استفاده و پیمایش امواج[31]،
8. پشتیبانی و در دسترس پذیری رفع مشکلات فنی
9. تداخل و جذب امواج در محیط(نوع مواد اولیه)

در این نظر خواهی تاکنون هماهنگ سازی آنتن های قرائت گر، امنیت و بازیابی اطلاعات، پشتیبانی فنی و در دسترس پذیری تامین کننده مهمترین عوامل کلیدی شناخته شده اند.

مدل پیشنهادی

شناسائی و استخراج عوامل کلیدی موفقیت در دو مرحله صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از مرحله اول برای انجام مرحله دوم بکار گرفته شده است. یافته های بدست آمده از مرحله اول کمک می کند تا زیر بنای لازم برای مرحله دوم تحقیق به انجام برسد. (این تحقیق در حال حاضر ادامه دارد)

بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیقات، مدل تعیین عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی و اجرای پروژه RFID بصورت نمودار شماره یک و تحت عنوان"مدل استخراجی برای شناسائی و طبقه بندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی و اجرایRFID در ایران" آورده شده است.

با توجه به جاری بودن این تحقیق و از آنجائیکه این مطالعه بخشی از یک تحقیق وسیعتر در خصوص بکارگیری فناوری RFID در پروژه کارت هوشمند سوخت - شامل پروژه راهنمای اولیه(Pilot)  - می باشد که درحال حاضر در دانشگاه شیراز در حال انجام است، پیش بینی میشود در خاتمه تحقیق و در نتایج نهایی، تغییراتی هرچند اندک حاصل گردد.

مطالعات بعدی

در ادامه تحقیق با بکارگیری روشهای منطق فازی دسته بندی و اولویت بندی عوامل به انجام خواهد رسید. از این طریق مدیران پروژه میتوانند اطمینان حاصل نمایند که بخوبی بر روی حوزه  های اصلی تمرکز یافته و از اتلاف تلاشها و صرف منابع بر روی حوزه های کم اهمیت تر جلوگیری نمایند. از این طریق به موفقیت پروژه کمک شایانی می گردد.

نمودار شماره یک- مدل استخراجی برای شناسائی و طبقه بندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی و اجرای RFID در ایران

جمع بندی

کاربرد فناوری RFID بسرعت در حال گسترش بوده و همزمان میزان و نرخ شکستهای بوجود آمده نیز قابل توجه می باشد.]6[ بسیاری از این شکستها ناشی از عدم توجه به شاخصهای بحرانی و عوامل کلیدی بوده است. برخلاف موفقیت های عمده اقتصادی ناشی از بکارگیری این فناوری درغرب، بسیاری از شرکتهای ناموفق در پیاده سازی، درکشورهای توسعه نیافته و شرکتهای متعلق به آنها بوده اند. براساس بررسی های صورت گرفته عمده این عدم موفقیت ها ناشی از شیوه مدیریت و بکار گیری روشهای سنتی هنگام مواجه با فناوری های نو می باشد.

میان این دو دنیا اختلافات قابل توجهی در فرهنگ، روشهای مدیریتی و محیط کسب و کار وجود دارد. بنابراین ما اعتقاد داریم که عوامل موثر در موفقیت نیز می تواند تحت تاثیر این اختلافات دچار دگرگونی هایی شود.

آموختیم که عوامل کلیدی موفقیت مربوط به حوزه هائی محدود هستند که اگر در آنها امور بخوبی انجام شود، امکان رشد و نمو و پیشرفت  فراهم میشود. اگر نتایج در این حوزه ها به اندازه کافی مطلوب نباشد، تلاشها به موفقیت کمتری منجر خواهد شد. اینها حوزه هائی هستند که نیازمند توجه و مراقبت مستمر و خاص از سوی مدیریت می باشند. بر اساس تجارب مربوط به دهه گذشته، در پیاده سازی موفق سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر RFID ، شناخت دقیق و توجه به عوامل کلیدی موفقیت بسیار تاثیرگذار بوده است و لزوم توجه به شناخت و بکارگیری عوامل کلیدی موفقیت را نشان می دهد.

با اجرایی شدن طرح سهمیه بندی بنزین و استفاده از کارت هوشمند سوخت، وقوع تخلفاتی از جمله سرقت کارتهای سوخت، فروش سهمیه های بنزین، سواستفاده توسط صاحبان کارتها یا صاحبان پمپ بنزین ها و...غیر قابل اجتناب گردیده است. برای به حداقل رساندن این مشکلات و ایرادها، بکارگیری فناوری شناسایی خودرو از طریقRFID پیشنهاد گردیده است. این فناوری در صورت استفاده امکانات بسیار گسترده تری نسبت به سایر فناوری های مشابه فراهم می آورد.

هدف از انجام این تحقیق کمک به مدیران ایرانی است که به منظور بهبود عملکرد و دستیابی به اهداف تجاری سازمان خود نسبت به پیاده سازی فناوری RFID اقدام می نمایند تا بطور صحیح عمل نموده و ضمن افزایش شانس موفقیت، ریسک شکست پروژه را کاهش دهند.

ازآنجائیکه عوامل کلیدی موفقیت از زوایای مختلف میتوانند مورد توجه قرار گرفته و گوناگون باشند، از اینرو شناسائی عوامل کلیدی موفقیت از دو دیدگاه مدیران پروژه و کارشناسان فنی صورت گرفت. همچنین بمنظور دخالت عوامل متاثر از شرایط و محیط ایران از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... ، این عوامل با محیط ایران متناسب گردیدند.

برای استخراج عوامل کلیدی موفقیت از متدولوژی ارائه شده توسط پروفسور Rockart استفاده گردید. بر اساس این متدولوژی منابع اصلی شناسائی عوامل موثر بر موفقیت (یا شکست)، بر اساس 5 مرجع اصلی: موقتی، مدیریتی، محیط، صنعت و موقعیت و استراتژی رقابتی صورت میگیرد. شناسائی و استخراج عوامل کلیدی موفقیت در دو مرحله صورت گرفته و نتایج بدست آمده از مرحله اول برای انجام مرحله دوم بکار گرفته شد. (این تحقیق در حال حاضر ادامه دارد)

بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیقات، مدل تعیین عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی و اجرای پروژه RFID بصورت نمودار شماره یک و تحت عنوان"مدل استخراجی برای شناسائی و طبقه بندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی و اجرایRFID در ایران" آورده شده است.

با توجه به جاری بودن این تحقیق و از آنجائیکه این مطالعه بخشی از یک تحقیق وسیعتر در خصوص بکارگیری فناوری RFID در پروژه کارت هوشمند سوخت - شامل پروژه راهنمای اولیه(Pilot)  - می باشد که درحال حاضر در دانشگاه شیراز در حال انجام است، پیش بینی میشود در خاتمه تحقیق و در نتایج نهایی، تغییراتی هرچند اندک حاصل گردد.

فهرست منابع و ماخذ

) بدلیل تعدد مقالات و منابع متفرقه از ذکر همه موارد خوداری شده و صرفا منابع اصلی آورده شده اند)

1-Rockart, J. and Bullen, C.; A primer on critical success factors; Center for Information

Systems Research Working Paper No 69.  Sloan School of Management, MIT; 1981

2-Daniel Austin; Understanding Critical Success Factor Analysis; W3C / WSAWG Spring 2002

-3J. Collins;  “RFID Implementation Is an Art” ; RFID Journal; 2006: www.rfidjournal.com/article/articleprint

4-Harrison Jeffry S.,  Caron H. st. John, “Foundations in Strategic Management” ; ISBN 0-538-87844-4 ; 1998

5-Dennis E. Brown; “RFID Implementation” ; ISBN-13:978-0-07-226324-4; 2007

6-Schneider Gray P. ; “Electronic Commerce” ; ISBN 0-619-21331-0 ; 4^TH edition; 2000

7-Dong, Chao; “An empiral study of CSFs and development for IS projects in China” : www.dspace.cityu.edu;2006

8- Wong, “Critical Issues that Will Determine the Future of RFID” ; International Conference on the Management of Mobile Business; IEEE ; 2007

9-“RFID technology: A roadmap to success”: www.microsoft.com/industry/retail/businessvalue/articles.mspx

10-“Critical Success Factors:” www.Papers4You.Com

11-Caralli, R.; “The Critical Success Factor Method: Establishing a Foundation for Enterprise

Security Management” ; Software Engineering Institute; July 2004

12-توربان افریم و.. ؛ "تجارت الکترونیکی مفاهیم و کاربردها" ؛ ترجمه دکتر عباس معمار نژاد؛ چاپ اول؛ همدان: نورعلم ؛ 1385

13- علی عظیمی؛ "مروری بر تحقیقات پیشین در زمینه عوامل کلیدی موفقیت با محوریت فناوری اطلاعات" ؛ مقاله در دست انتشار؛1386

14-محمد کاظم حاکی؛ "سنجش موفقیت برنامه ریزی قناوری اطلاعات" ؛ مجله تدبیر شماره 179:  www.imi.ir/tadbir