فناوریهای شناسایی و ردیابی

بارکد ، RFID ، شناسایی با امواج رادیویی ، ردیابی ، ردگیری، ردیابی ماهواره ای ، GPS ، بینایی ماشین ، بیومتریک ، کارت هوشمند، سنسور

فناوریهای شناسایی و ردیابی

دیتاماتریس در ایران

برای جستجو در هر بانک اطلاعاتی لازم است داده‌هایی را به‌عنوان کلید جستجو در بانک اطلاعات وارد نمود تا رکوردهای منطبق با آن از سایر رکوردها تمیز داده شده و در قالب یک گزارش ارایه شود. این موضوع برای افرادی که تجربه کار با سیستم‌های مکانیزه امروزی را دارند امری ملموس است. جستجو از طریق ورود کلیدواژه (Keyword ) موردنظر در گوگل برای کاربران اینترنتی پدیده‌ای فراگیر است. به‌عنوان مثال، اعلام رمز ورود به دستگاه خودپرداز بانک و درخواست انجام عملیات بانکی، برای بسیاری از افراد شناخته‌ شده است. نکته مشابه در همه این موارد، لزوم ورود دستی اطلاعات برای دستیابی به نتیجه دلخواه است. این نیاز در موارد متعددی مشکل‌آفرین بوده و چنانچه تمهید مناسبی برای آن اندیشیده نشود، کندی عملکرد و نارضایتی کاربران را در پی خواهد داشت. در مقابل، فراهم کردن ابزاری که بتواند عملیات ورود اطلاعات را به سیستم تسهیل سازد، موجب بهبود عملکرد و افزایش کارایی فرآیندهای کاری خواهد بود. در نتیجه باید ابزاری در دسترس باشد تا بتوان اطلاعات را با سرعت و دقتی بالاتر به ماشین منتقل کرد. افرادی که تجربه خرید از فروشگاه‌های خرده‌فروشی را دارند با ابزارهایی مشابه آشنا هستند. متصدی صندوق برای ورود مشخصات کالای انتخابی شما به ماشین از ابزاری استفاده می‌کند که قادر به خواندن نماد موجود بر روی بسته‌بندی کالاست و مدت‌هاست که ورود دستی اطلاعات در این‌قبیل فروشگاه‌ها منسوخ شده است. کافی است تصور کنید که چنین امکانی وجود نداشت و متصدی مجبور بود تا نام یکایک کالاها را به ترتیب وارد سیستم کند. طبیعی است که صف بلندی از مشتری‌ها در مقابل صندوق پرداخت شکل می‌گرفت. فرآیند صدور صورتحساب با استفاده از ابزارهای خودکارسازی ورود اطلاعات به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود یافته است. نماد مورد استفاده در عملیات خودکارسازی همان‌طور که با آن آشنا هستند بارکد نام دارد.
بارکد نمادی متشکل‌ از میله‌های‌های عمودی است که کد کالا را در بر داشته و به کمک آن می‌توان در سیستم فروش به قیمت‌ و اطلاعات دیگر کالا دست یافت. اما تنها کاربرد بارکد در نقطه خرده‌فروشی نیست و نیز تنها ابزار خودکارسازی ورود اطلاعات به سیستم‌ها بارکد نیست. بلکه کاربردهای متنوعی برای بارکد و دیگر ابزارهای خودکارسازی ورود اطلاعات وجود دارد. بدیهی است که هر ابزاری نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارد. نقطه ضعف اساسی بارکدها، افزایش طول بارکد در صورت افزایش حجم اطلاعات است که امکان خواندن آن را دشوار خواهد ساخت. علت این ضعف به ماهیت رمزنگاری بارکد بر می‌گردد، چرا که بارکد تنها از یک بعد افقی استفاده می‌کند و فرصت استفاده از بعد عمودی را از دست می‌دهد. از این‌رو اگر از بعد عمودی نیز استفاد شود این امکان فراهم خواهد شد تا در فضایی کمتر،‌ اطلاعاتی بیشتر ذخیره کرد. در نتیجه در مواردی که نیاز داریم تا اطلاعات بیشتری را به‌صورت خودکار وارد سیستم کنیم بهتر است تا از راه‌حل دیگری استفاده کنیم که از بعد عمودی علاوه بر بعد افقی استفاده کند. آیا چنین نمادی وجود دارد؟
دیتاماتریس، پاسخی برای پرسش فوق‌الذکر است. دیتاماتریس، نمادی دوبعدی است که توسط شرکت زیمنس معرفی شده است. دیتاماتریس قابلیت ذخیره حجم بالایی از اطلاعات (۱۵۵۶ بایت) را در خانه‌های مربعی‌شکل تیره و روشن دارد که فضایی محدود اشغال می‌کند. این نماد می‌تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد. علی‌الخصوص، در مواردی که نیاز است تا اطلاعاتی فراتر از یک کد ساده کالا همراه کالا شود می‌توان از آن بهره گرفت. اما منظور دقیق از اطلاعات فراتر از یک کد ساده کالا چیست؟
کد کالا به فروشنده کمک می‌کند تا کالا را شناسایی کرده و برای تکمیل عملیات خرید، فاکتور فروش آن را صادر کند. اما رشد کنونی بانک‌های اطلاعاتی می‌تواند به مشتری کمک کند تا اطلاعات بیشتری را پیش از انتخاب کالا گردآوری کند. به بیان دیگر، مشتری ممکن است بخواهد بداند پیش‌تر چه کسانی اقدام به خرید این کالا کرده‌اند و نظرشان چیست؟ یا این‌که آیا این کالا از نظر مراجع رسمی استاندارد است؟ این کالا حلال است؟ سیستم‌های اطلاعاتی مختلفی در نقاط مختلف جهان وجود دارند که می‌توانند در بازه‌ تعریف‌شده‌ای از کالاها به این پرسش پاسخ دهند. به ویژه ابزارهایی چون اینترنت و تلفن همراه امکان دسترسی به این نوع از اطلاعات را مهیا ساخته‌اند.
اگر به‌صورت دستی تمایل به استفاده از این‌گونه سیستم‌ها داشته باشیم، اطلاعات کالا را باید در وب‌سایت موردنظر جستجو کنیم. به‌عنوان مثال اگر به وب‌سایت آمازون (amazon.com ) مراجعه کنیم، می‌توان با جستجوی عنوان کالا، اطلاعات موردنظر نظیر قیمت کالا، کالاهای مشابه و نظرات کاربران را مشاهده کنیم. اما استفاده از ترکیب ابزارهای مهم دسترسی به اطلاعات، می‌تواند کار جستجو را ساده‌تر و البته آسان‌تر نماید. در این جا می‌خواهیم سه ابزار اینترنت، تلفن همراه و دیتاماتریس را با یکدیگر ترکیب کنیم. حاصل این ترکیب با اندکی تأمل روشن است. ورود خودکار اطلاعات کالا به گوشی تلفن همراه، اتصال به اینترنت از طریق گوشی تلفن به وب‌سایت حاوی اطلاعات و بازیابی رکوردهای اطلاعاتی منطبق با اطلاعات ورودی. این مفاهیم را به شیوه‌‌ای دیگر مرور می‌کنیم.

ایران‌کد از جمله سیستم‌های اطلاعاتی رو به رشدی است که تلاش دارد تا مجموعه اطلاعات پایه کالا و صاحبان آنها را براساس استانداردهای خاص خود تدوین و منتشر سازد. برای مرور کامل اینکه ایران‌کد چیست و مزایای آن کدام است، به پورتال ایران‌کد (irancode.ir ) مراجعه کنید. ایران‌کد برای هر کالا یک کاتالوگ الکترونیکی صادر می‌کند که مجموعه اطلاعات ماهیتی کالا را در یک کاتالوگ گردآوری می‌کند. اگر بخواهیم به این کاتالوگ دسترسی پیدا کنیم، به‌صورت سنتی باید مشخصات کالا به ویژه کد ملی آن را در پورتال ایران‌کد جستجو کنیم. اما برای سهولت انجام این کار در یک فروشگاه، زمانی که به بسته‌بندی کالا دسترسی داریم استفاده از قابلیت جدید دیتاماتریس است. به کمک این ابزار امکان اطلاع‌رسانی کاتالوگ الکترونیکی کالا در نظام ایران‌کد فراهم شده است.

برای این منظور، نشانی اینترنتی کاتالوگ کالا در وب‌سایت ایران‌کد در قالب نماد دیتاماتریس ذخیره شده و بر روی بسته‌بندی کالا نصب می‌شود. سپس باید نرم‌افزار خواندن دیتاماتریس بر روی تلفن همراه نصب ‌شود. به کمک نرم‌افزار دیتاماتریس، تصویری از نماد دیتاماتریس نصب شده بر روی بسته‌بندی کالا گرفته می‌شود. در گام بعدی، نماد دیتاماتریس رمزگشایی می‌شود تا نشانی اینترنتی کاتالوگ کالا حاصل شود. کاتالوگ بر روی تلفن همراه پس از اتصال به اینترنت از طریق خدمات اینترنت (GPRS) نمایش داده می‌شود.

دیتا ماتریس در ایران

ارائه خدمات دیتاماتریس در ایران در قالب طرح خدمات دیتاتریس ایران‌کد توسط مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ارائه می‌شود. پیش‌تر در بخش "دیتاماتریس چیست؟" درباره ماهیت دیتاماتریس صحبت شد و در ادامه بر این موضوع متمرکز خواهیم شد که اجزاء اصلی دماتریس چیست؟
برای دریافت خدمات دیتاماتریس صرف‌نظر از محل دریافت خدمات دیتاماتریس باید که مجموعه‌ای (بانک اطلاعات) شامل اطلاعات کالا یا خدمات گردآوری شده و شماره‌گذاری شود. در گام بعد لازم است تا نماد دوبعدی دیتاماتریس بر اساس اطلاعات موجود در بانک اطلاعات تولید شده و توسط صاحب کالا یا خدمات بر روی بسته‌بندی کالا، کارت ویزیت و غیره منتشر شود. پس از آن باید یک گوشی دوربین‌دار تهیه کرد و نرم‌افزار رمزگشای نماد دیتاماتریس را بر روی آن نصب کرد. سپس امکان استفاده از خدمات اینترنت موبایل را نیز فعال کرد.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت که متولی اطلاعات، صاحب کالا و خدمات، فراهم‌کننده پهنای باند ارتباطی و مصرف‌کننده کالا و خدمات اجزاء اصلی طرح دیتاماتریس را تشکیل می‌دهند. در این میان، مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات گردآوری و تصدیق اطلاعات کالا، توسعه، نگهداری و پشتیبانی از بانک اطلاعات ایران‌کد را به‌عنوان مرجع اطلاعات طرح خدمات دیتاماتریس بر عهده دارد.
خدمات دیتاماتریسی که در داخل کشور ارائه می‌شود در گام اول سعی بر ارائه اطلاعاتی کامل از محصولات دارد که منابع اطلاعاتی آن به‌صورت انحصاری توسط مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات به‌عنوان متولی ایران‌کد ارائه می‌شود. یادآور می‌شود که بانک اطلاعات ایران‌کد فقط اطلاعات پایه یعنی اطلاعات ثابت محصولات را در بر می‌گیرد و اطلاعات متغیر مانند قیمت کالا را شامل نمی‌شود. شرکت‌ها و نهادهای علاقمند در زمینه ارائه اطلاعات متغییر محصولات می‌توانند به‌عنوان تولیدکننده محتوای متغیر (Content Provider ) با ایران‌کد همکاری کنند.
مرکز ملی‌شماره‌گذاری کالا و خدمات؛ علاوه بر گردآوری و تصدیق اطلاعات پایه کالا در داخل کشور، نماینده سازمان جهانی GS1 نیز بوده و بر اساس توافق‌های بین‌المللی، توسعه نمادهای دوبعدی مانند دیتاماتریس و دیتابار را در دستور کار قرار داده است. نماد دیتابار، نسل بعدی بارکد بوده و قرار است توسط مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ظرف سال‌های آتی ارائه شود. ارائه خدمات دیتاماتریس به‌عنوان اولین بارکد دوبعدی در ایران، گام اول در مسیر پیاده‌سازی و استفاده از بارکدهای پیشرفته خواهد بود.

دیتا ماتریس در جهان

استفاده از دیتاماتریس برای اطلاع‌رسانی پیرامون کالاها در کشورهای مختلف رو به گسترش است. این موضوع بخشی از فرآیند تجارت مبتنی بر موبایل را به خود اختصاص داده است. در تجارت موبایلی تمامی مراحل خرید مانند جستجو، انتخاب کالا، پرداخت وجه کالا و حتی دریافت خدمات پس از فروش از طریق موبایل انجام می‌شود. دیتاماتریس ابزاری است که در مرحله پیش از خرید کالا مورد استفاده تجارت موبایلی است، چرا که این امکان را برای مشتری فراهم می‌سازد تا از طریق جستجو در بانک‌های اطلاعاتی مرتبط، به اطلاعات دلخواه بیشتری از کالا دسترسی پیدا کند و خرید آگاهانه‌تری انجام دهد.
در کشور ژاپن نوع خاصی از دیتاماتریس با نام QR Code یا "کد زودپاسخ" رواج دارد. این نماد توسط شرکت ژاپنی دنسو-ویو ایجاد شده است. وجه تسمیه این دیتاماتریس، رمزگشایی سریع نماد و دسترسی بلادرنگ به محتوای آن است. هدف اولیه از ایجاد این دیتاماتیس، امکان ره‌گیری قطعات در تولید خودرو بوده و کاربرد آن به‌طور کامل توسعه یافته است و مخاطب اصلی آن در حال حاضر کاربران موبایل هستند. کدهای QR Code که حاوی آدرس‌های اینترنتی است، ممکن است بر روی هر شئ دیگری چون مجلات، علامت‌ها، اتوبوس‌ها و کارت‌های ویزیت درج و استفاده شوند. کاربران به کمک دوربین تلفن همراه مجهز به نرم‌افزار دیتاماتریس‌خوان می‌توانند تصویر کد QR را اسکن کند. این کار باعث فعال شده مرورگر وب گوشی شده و آدرس اینترنتی مستتر در بارکد دوبعدی را بر روی گوشی باز خواهد کرد. این نوع از ارتباط میان اشیای دنیای واقعی با فضای مجازی تحت عنوان "لینک سخت" شناخته می‌شود.
سازمان جهانی GS1 اخیرا تلاش‌هایی را در زمینه توسعه و ترویج راه‌حل تجارت موبایلی با تمرکز بر دیتاماتریس انجام داده است. راه‌حل "بسته‌بندی توسعه‌یافته" تسهیلی مبتنی بر دیتاماتریس است تا از طریق سیستم‌‌های اطلاعاتی پشتیبان نظیر GDSN بتوان اطلاعاتی فراتر از اطلاعات موجود بر روی بسته‌بندی کالا را به دست آورد. مطابق آخرین گزارش منتشر شده در سال 2009 درباره نحوه فعالیت نمایندگان GS1 در سطح جهان در حوزه بسته‌بندی توسعه یافته، در بسیاری از کشورها پروژه‌های پایلوت فعال‌سازی دیتاماتریس در حال پیگیری است. برای مرور کامل این فعالیت در سازمان GS1 می‌توان به وب‌سایت GS1.org مراجعه نمود.
بر این اساس می‌توان انتظار داشت در آینده‌ای نزدیک، دیتاماتریس نظیر بارکد جز لاینفک بسته‌بندی کالاها شود زیرا از مزایای آن ذی‌نفعان مختلف به ویژه تولید‌کنندگان و صاحبان کالا می‌توانند بهره‌مند شوند. اما به راستی مزایای استفاده از دیتاماتریس برای تولید‌‌کنندگان و مصرف‌کنندگان چیست و چگونه می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. پاسخ به این پرسش‌ها در بخش‌های دیگر وب‌سایت ارائه شده است.